زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

خشم در سیره نبوی




خشم و غضب یکی از رذائل اخلاقی در دین اسلام شمرده شده است که نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سیره‌ قولی و عملی راه‌حل‌هایی برای رفع این رذیله فرمایشاتی دارند که در این مقاله به آنها اشاره‌ خواهیم کرد.


۱ - معرفی اجمالی


از اوصاف زشت و نکوهیده‌ای که در سیره و قول نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بدان پرداخته شده، احادیثی در ذمّ آن بیان گردیده خشم و غضب بی‌جا است. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) غضب را یکی از ارکان کفر برشمرده
[۱] شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۵۰۵، کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش.    
[۲] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۲۸۹، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۳] عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۳۳۹، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۹.    
آن را تیر شیطان معرفی کرده‌اند.
[۴] شعیری، تاج‌الدین، جامع الاخبار، ص۱۶۰، قم، شریف رضی، ۱۳۶۳ش.    
[۵] محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۹، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
می‌فرمود: «کسی که خشمی را فرو برد با این‌که می‌توانست آن را به کار بندد خداوند، دل او را از آرامش و ایمان در روز قیامت پر می‌کند.»
[۶] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۱۰، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۷] ابن ابی‌فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۱، ص۱۲۴، قم، مکتبة الفقیه.


۲ - اوصاف خشم نبوی


رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دیرتر از هر کسی به خشم می‌آمد و زودتر از همه خشمش فرو می‌نشست.
[۸] اندلسی، قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۲۲۹، عمان، دارالفیحاء، چاپ دوم، ۱۴۰۷.    
[۹] خرگوشی نیشابوری، ابوسعید، شرف المصطفی، ج۴، ص۳۴۹، مکه، دارالبشائر الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴.    
چون خشم می‌گرفت آثار خشم در چهره‌شان کاملاً نمایان می‌گردید،
[۱۰] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۱۱] محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۱۹۸، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
[۱۲] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۳، ص۳۵۸، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
به هنگام خشم رنگ از رخسار حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌پرید و سرخ
[۱۳] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۱۴] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۱۰، ص۱۴، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
[۱۵] سیوطی، جلال‌الدین، جامع الصغیر، ج۲، ص۳۴۳، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱.
[۱۶] متقی الهندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۱۴۱، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹    .
یا تیره می‌شد
[۱۷] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۱۸] محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۱۹۸، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
و قطرات عرق مانند دانه‌های مروارید از پیشانی‌اش می‌چکید،
[۱۹] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۸، ص۱۱۰، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۲۰] راوندی، قطب‌الدین، قصص الانبیاء، ص۳۴۲، مشهد، مؤسسه البعاث الاسلامیه، ۱۴۰۹.    
[۲۱] طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۱۷۷، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰.    
به‌ طوری که در این هنگام، جز امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام)، کسی را جرات سخن گفتن با ایشان نبود.
[۲۲] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الاوسط، ج۴، ص۳۱۸، دارالحرمین، ۱۴۱۵.    
[۲۳] هیثمی، احمد بن حجر، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۸۸.    
[۲۴] متقی الهندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۱۴۱، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.    
[۲۵] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۳۸، ص۲۹۸، تهران، اسلامیه.    
گرچه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خشم به «اشدّ الناس غضباً» ستوده شده‌اند،
[۲۶] عینی، بدرالدین، عمدة القاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج ۱۶، ص۱۱۲.    
[۲۷] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الاوسط، ج۹، ص۷۱، دارالحرمین، ۱۴۱۵.    
[۲۸] هیثمی، احمد بن حجر، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۸۸.    
اما غضب ایشان غضبی مذموم نبود، بلکه غضبی بود ممدوح که مقتضای منصب نبوت ایشان بود،
[۲۹] نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج۱، ص۳۲۷، تحقیق السید محمد کلانتر، نجف، دارالنعمان.    
چرا که خشمش هرگز برای دنیا و ناملایمات آن نبود، زمانی که حرمتی الهی دریده می‌شد و یا حدی از حدود الهی پایمال می‌شد از شدت خشم کسی او را نمی‌شناخت و از پا نمی‌نشست تا آن که حق را یاری کند.
[۳۰] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۲۲، ص۱۵۶، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
[۳۱] طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۳، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
[۳۲] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۲۸۳، قم، جهان، ۱۳۷۸.    
[۳۳] شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۸۱، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش    
[۳۴] ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۲۵، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۸.    
اما در حال غضب نیز سخنی جز سخن حق نمی‌گفت.
[۳۵] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ۳۳۸، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.    
[۳۶] طباطبایی، محمد بن حسین، سنن النبی، ص۷۶، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.    
[۳۷] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۱۶، ص۲۲۸، تهران، اسلامیه.    


۳ - راه‌های کنترل خشم


توصیه‌ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اصحاب و یاران، اجتناب از غضب بود.
[۳۸] ابن ابی‌شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنّف، ج۵، ص۲۱۷، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۹.    
[۳۹] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۸، ص۴۵۴، بیروت، دارصادر.    
[۴۰] ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۴، ص۴۶، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    


۳.۱ - تغییر وضعیت فرد


ایشان همچنین راه‌هایی را جهت کنترل خشم و غضب به مردم ارائه فرمودند که از جمله این راه‌ها می‌توان به تغییر حالت و وضعیت شخص خشمگین اشاره کرد. ایشان می‌فرمودند: «هر گاه یکی از شما خشمگین شد اگر ایستاده است بنشیند و چنانچه خشمش برطرف نشد دراز بکشد»
[۴۱] سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۴۲] ابن‌حبان، محمد، صحیح، ج۱۲، ص۵۰۱، تحقیق شعیب ارنؤوط، الرساله، چاپ دوم، ۱۹۹۳.    
[۴۳] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۵، ص۲۷۸، بیروت، دارصادر.    
خود نیز جهت تعلیم امت، چنین می‌کرد.
[۴۴] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۵، ص۲۷۸، بیروت، دارصادر.    


۳.۲ - استعاذه به خداوند


طریق دیگری که از سوی رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به عنوان یکی از راه‌های کنترل خشم معرفی گردیده ‌است، استعاذه و پناه جستن به خداوند متعال است. نقل شده که «دو مرد نزد حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند یکی از آن‌ها عصبانی شد و از شدت عصبانیت چشمانش سرخ شده و رگ گردنش بالا آمده بود حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: من کلمه‌ای را می‌دانم که اگر آن را بیان کند عصبانیت او فرو می‌نشیند و آن اعوذ بالله من الشیطان الرجیم است.»
[۴۵] سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۴۶] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، ج۴، ص۱۲۴، بیروت، دارالفکر، افست دارالطباعة العامره استانبول.    
[۴۷] نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۸، ص۳۰-۳۱، بیروت، دارالفکر.    
[۴۸] ابن ابی‌شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنّف، ج۶، ص۹۷، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۹.    
[۴۹] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۲۹، ص۵۰۶، بیروت، دارصادر.    
[۵۰] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن، ج۴، ص۴۸۳، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۹۸۳.    


۳.۳ - وضو گرفتن


وضو گرفتن نیز از دیگر توصیه‌هایی بود که حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را جهت کنترل خشم بدان سفارش می‌نمود، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمود: «همانا غضب از شیطان است و شیطان از آتش خلق شده و بدرستی که اطفای آتش بواسطه آب است پس هرگاه یکی از شما غضب کرد (جهت فرو نشاندن آتش غضبش) وضو بگیرد.»
[۵۱] سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۵۲] ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۲۹، ص۵۰۵، بیروت، دارصادر.    
[۵۳] طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۱۷، ص۱۶۷، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
[۵۴] سیوطی، جلال‌الدین، جامع الصغیر، ج۱، ص۳۱۹، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱.


۴ - پانویس

 
۱. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۵۰۵، کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش.    
۲. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۲۸۹، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۳. ↑ عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۳۳۹، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۹.    
۴. ↑ شعیری، تاج‌الدین، جامع الاخبار، ص۱۶۰، قم، شریف رضی، ۱۳۶۳ش.    
۵. ↑ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۹، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۱۱۰، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷. ↑ ابن ابی‌فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۱، ص۱۲۴، قم، مکتبة الفقیه.
۸. ↑ اندلسی، قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۲۲۹، عمان، دارالفیحاء، چاپ دوم، ۱۴۰۷.    
۹. ↑ خرگوشی نیشابوری، ابوسعید، شرف المصطفی، ج۴، ص۳۴۹، مکه، دارالبشائر الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴.    
۱۰. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۱۱. ↑ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۱۹۸، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۱۲. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۳، ص۳۵۸، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۱۳. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۱۴. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۱۰، ص۱۴، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
۱۵. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، جامع الصغیر، ج۲، ص۳۴۳، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱.
۱۶. ↑ متقی الهندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۱۴۱، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹    .
۱۷. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۹، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۱۸. ↑ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۱۹۸، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۱۹. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۸، ص۱۱۰، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۲۰. ↑ راوندی، قطب‌الدین، قصص الانبیاء، ص۳۴۲، مشهد، مؤسسه البعاث الاسلامیه، ۱۴۰۹.    
۲۱. ↑ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۱۷۷، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰.    
۲۲. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الاوسط، ج۴، ص۳۱۸، دارالحرمین، ۱۴۱۵.    
۲۳. ↑ هیثمی، احمد بن حجر، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۸۸.    
۲۴. ↑ متقی الهندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۷، ص۱۴۱، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.    
۲۵. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۳۸، ص۲۹۸، تهران، اسلامیه.    
۲۶. ↑ عینی، بدرالدین، عمدة القاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج ۱۶، ص۱۱۲.    
۲۷. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الاوسط، ج۹، ص۷۱، دارالحرمین، ۱۴۱۵.    
۲۸. ↑ هیثمی، احمد بن حجر، مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۸۸.    
۲۹. ↑ نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج۱، ص۳۲۷، تحقیق السید محمد کلانتر، نجف، دارالنعمان.    
۳۰. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۲۲، ص۱۵۶، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
۳۱. ↑ طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص۱۳، قم، شریف رضی، ۱۴۱۲.    
۳۲. ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۲۸۳، قم، جهان، ۱۳۷۸.    
۳۳. ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۸۱، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش    
۳۴. ↑ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۲۵، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۸.    
۳۵. ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ۳۳۸، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.    
۳۶. ↑ طباطبایی، محمد بن حسین، سنن النبی، ص۷۶، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.    
۳۷. ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۱۶، ص۲۲۸، تهران، اسلامیه.    
۳۸. ↑ ابن ابی‌شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنّف، ج۵، ص۲۱۷، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۹.    
۳۹. ↑ ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۸، ص۴۵۴، بیروت، دارصادر.    
۴۰. ↑ ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۴، ص۴۶، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۴۱. ↑ سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۴۲. ↑ ابن‌حبان، محمد، صحیح، ج۱۲، ص۵۰۱، تحقیق شعیب ارنؤوط، الرساله، چاپ دوم، ۱۹۹۳.    
۴۳. ↑ ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۵، ص۲۷۸، بیروت، دارصادر.    
۴۴. ↑ ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۳۵، ص۲۷۸، بیروت، دارصادر.    
۴۵. ↑ سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۴۶. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، ج۴، ص۱۲۴، بیروت، دارالفکر، افست دارالطباعة العامره استانبول.    
۴۷. ↑ نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۸، ص۳۰-۳۱، بیروت، دارالفکر.    
۴۸. ↑ ابن ابی‌شیبه کوفی، عبدالله بن محمد، المصنّف، ج۶، ص۹۷، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۹.    
۴۹. ↑ ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۲۹، ص۵۰۶، بیروت، دارصادر.    
۵۰. ↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن، ج۴، ص۴۸۳، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۹۸۳.    
۵۱. ↑ سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۴، ص۲۴۹، تحقیق سعید محمد اللحام، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۵۲. ↑ ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، ج۲۹، ص۵۰۵، بیروت، دارصادر.    
۵۳. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، معجم الکبیر، ج۱۷، ص۱۶۷، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، داراحیاء التراث العربی.    
۵۴. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، جامع الصغیر، ج۱، ص۳۱۹، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱.


۵ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خشم در سیره نبوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۱۶.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | خشم و غضب | رذائل اخلاقی | سیره اخلاقی پیامبر | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.